Tuja (łac. Thuja), znana też jako żywotnik, to rodzaj roślin iglastych z rodziny cyprysowatych, pochodzący z Ameryki Północnej. W Polsce tuje są niezwykle popularne – zwłaszcza odmiany żywopłotowe jak tuja Brabant i tuja Szmaragd. Szczególnie tuja Szmaragd cieszy się opinią efektownej i uniwersalnej rośliny ogrodowej. Często pojawia się jednak pytanie: tuja Szmaragd czy rzeczywiście jest taka trująca? Krążą opinie, że popularne tuje mogą szkodzić zdrowiu ludzi lub zwierząt. W tym artykule w przystępny sposób rozwiewamy te wątpliwości i omawiamy wszystko, co warto wiedzieć o tujach – od toksyczności, przez tworzenie żywopłotów z tui, sadzenie i uprawę, po pielęgnację i ochronę przed szkodnikami.
Czy tuja Szmaragd jest trująca? Na szczęście, posiadanie tui w swoim ogrodzie nie stanowi zagrożenia. Rzeczywiście, tuje (w tym odmiana Szmaragd) zawierają toksyczny olejek eteryczny z substancją o nazwie tujon, podobnie jak wiele innych roślin (tę samą substancję znajdziemy np. w szałwii czy piołunie). Wszystkie części tui są trujące przy spożyciu, przy czym najwięcej tujonu zawierają zielone łuski (igły) i młode pędy. Aby jednak doszło do zatrucia, należałoby zjeść ogromne ilości gałązek – w praktyce jest to nieosiągalne. Sama obecność tui w ogrodzie nie jest więc niebezpieczna. Badania i opinie lekarzy potwierdzają, że przebywanie w pobliżu tych roślin jest całkowicie bezpieczne – olejki eteryczne wydzielane przez tuje nie wpływają negatywnie na organizm człowieka przy normalnym kontakcie. Innymi słowy, rośliny te nikomu nie szkodzą podczas zwykłego uprawiania i pielęgnacji w ogrodzie. Należy jedynie pamiętać, że jak przy pracy z każdą rośliną mogącą wywołać podrażnienia, lepiej zakładać rękawice przy przycinaniu tui – u wrażliwych osób potarcie skóry gałązkami może spowodować lekką wysypkę. Podsumowując, tuja Szmaragd nie jest bardziej trująca niż wiele innych popularnych roślin ogrodowych, a mit o jej wyjątkowej szkodliwości jest niezasłużony. Dopóki nie zamierzamy spożywać gałązek tui, możemy bez obaw sadzić te piękne rośliny w swoim ogrodzie.
Wstęp do tematu
Zastosowanie tui Szmaragd w ogrodzie
Żywopłot z tui ‘Brabant’ w ogrodzie. Tuje (żywotniki) są chętnie wybierane do nasadzeń w ogrodach ze względu na całoroczne zielone ulistnienie i łatwość formowania. Najczęściej wykorzystuje się je do tworzenia żywopłotów – zarówno formowanych (regularnie strzyżonych), jak i naturalnych żywopłotów nieformowanych. Tuja Szmaragd to jedna z najlepszych odmian żywotnika zachodniego, szczególnie polecana na żywopłoty nieformowane, co oznacza, że roślina ta zachowuje naturalny kształt bez konieczności regularnego przycinania. Nasadzone w rzędzie i odpowiednio pielęgnowane tuje szybko tworzą wysoki, gęsty żywopłot dający prywatność oraz stanowiący osłonę przed wiatrem czy hałasem. Taki zielony ekran z iglaków bywa nazywany potocznie “szpalerem z tui”. Dzięki temu, że tuje są zimozielone, zwarty żywopłot z tych krzewów prezentuje się atrakcyjnie nawet zimą, a latem stanowi głębokozielone tło dla rabat i innych roślin ozdobnych.
Tuja Szmaragd szczególnie ceniona jest za dekoracyjny wygląd – pojedynczy egzemplarz posadzony jako soliter (czyli samotnie) przyciąga wzrok eleganckim pokrojem. Można ją sadzić nie tylko w linii na żywopłot, ale też w grupach po kilka sztuk, tworząc szpalery czy zielone “pokoje” w ogrodzie. Dobrze komponuje się z niższymi krzewami liściastymi i bylinami – w ogrodowych kompozycjach warto łączyć tuje z innymi roślinami, aby zwiększyć bioróżnorodność i urozmaicić nasadzenia. Co ciekawe, tuje bywają sadzone także w dużych doniczkach na tarasach czy balkonach jako zimozielona ozdoba i osłona przed wzrokiem sąsiadów. Podsumowując, tuje odmiany Szmaragd to wszechstronne rośliny do ogrodu: sprawdzają się i w formie strzyżonego szpaleru, i jako wysoki żywopłot o naturalnym pokroju, i jako pojedyncze akcenty zieleni.
Tuje pełnią również funkcje praktyczne. Gęste nasadzenia stanowią w ogrodzie schronienie dla ptaków i chronią przed silnym wiatrem. Dobrze zaplanowany żywopłot z tui posłuży przez wiele lat jako naturalna zielona bariera. Należy pamiętać tylko, że z czasem bardzo stare tuje mogą od dołu nieco przerzedzać się i brązowienie igieł może pojawić się wraz z wiekiem – dlatego co kilkanaście-kilkadziesiąt lat żywopłot warto odmłodzić poprzez dosadzenie nowych sadzonki lub zastąpienie mocno wyrośniętych egzemplarzy. Niemniej jednak odpowiednio pielęgnowany żywopłot z tui Szmaragd będzie ozdobą ogrodu przez długi czas.
Tuja 'Szmaragd’ a tuja 'Brabant’ – najpopularniejsze odmiany żywotnika zachodniego
Tuja Szmaragd (często zapisywana jako tuja Smaragd) i tuja Brabant to dwie najpopularniejszych odmian żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis) stosowane na żywopłoty. Tuja Szmaragd to popularna odmiana żywotnika zachodniego, znana ze swojego regularnego stożkowego pokroju i intensywnie zielonych igieł. Choć obie to odmiany żywotnika zachodniego, różnią się pokrojem, tempem wzrostu oraz wymaganiami. Żywotnik zachodni, do którego należą obie odmiany, jest ceniony za swoją odporność i dekoracyjność. Tuja Brabant uchodzi za bardziej “roboczą” roślinę – rośnie szybko, jest nieco mniej wymagająca i dobrze znosi intensywne przycinanie. Tuja Szmaragd z kolei słynie z perfekcyjnego wyglądu i regularnego pokroju, rośnie wolniej i wymaga lepszych warunków, ale za to zwykle nie trzeba jej często ciąć, by utrzymać pożądany kształt. Tuje smaragd są szczególnie cenione za ich elegancki wygląd i łatwość w uprawie. Poniżej omawiamy kluczowe różnice:
- Pokrój i wygląd: Tuja Szmaragd ma regularny, wąsko-stożkowy pokrój. Jej gałęzie rosną gęsto i symetrycznie, nadając krzewowi naturalnie zgrabny, stożkowy pokrój nawet bez cięcia. Pędy są pokryte drobnymi, spłaszczonymi łuskami o intensywnie zielone igły (łuski) – stąd nazwa Szmaragd (szmaragdowo-zielony kolor). Co ważne, igły tej odmiany nie brązowieją zimą, dzięki czemu krzew pozostaje żywo zielony przez cały rok. Tuja Brabant ma natomiast szerszy, mniej regularny pokrój. Tworzy dość szeroką kolumnę – jej korona jest luźniejsza, gałązki ułożone bardziej nieregularnie. Często wytwarza sporo brązowych szyszek. U odmiany Brabant można zauważyć brązowienie igieł zimą – w mroźne miesiące jej ulistnienie przybiera brunatny odcień, podczas gdy Szmaragd pozostaje zielona. Brabant ma igły (łuski) jaśniejsze, jasnozielone latem, i częściowo brunatniejące w okresie zimowym.
- Tempo i tempo wzrostu: Brabant słynie z bardzo szybkiego przyrostu – w sprzyjających warunkach potrafi rosnąć nawet ~30–40 cm rocznie, osiągając docelowo około 4–5 m wysokości. To naprawdę szybki wzrost jak na rośliny iglaste, co pozwala szybko uzyskać wysoki żywopłot. Szmaragd rośnie wolniej – zwykle przyrasta ok. 20–30 cm na rok w pierwszych latach, a potem nieco zwalnia. Osiąga około 2–3 m wysokości po kilkunastu latach (choć w bardzo dobrych warunkach po wielu latach może dochodzić nawet do 5–6 m). Zatem duże roczne przyrosty to domena tui Brabant – ta odmiana potrafi zaskoczyć szybkim tempem wzrostu, podczas gdy Szmaragd rośnie bardziej umiarkowanie. Dzięki wolniejszemu wzrostowi Szmaragd nie wymaga częstego cięcia, zachowując ładny pokrój, natomiast szybko rosnącą tuję Brabant warto regularnie formować, aby utrzymać gęstość.
- Wymagania i odporność: Tuja Brabant uchodzi za odporniejszą i mniej wymagającą. Sprzyjających warunkach co prawda odwdzięczy się lepszym wzrostem, ale dobrze radzi sobie nawet na przeciętnej glebie i w półcieniu. Jest także odmianą żywotnika zachodniego bardziej wytrzymałą na niskie temperatury oraz nieco lepiej znosi silny wiatr i okresowe susze. Zaletą Brabant jest też wysoka tolerancja na cięcie – nawet mocne przycinanie pobudza ją do zagęszczania się. Z kolei tuja Szmaragd ma wyższe wymagania uprawowe. Preferuje stanowiska słoneczne i osłonięte od wiatru, żyzną, przepuszczalną glebę o lekko kwaśnym odczynie. Źle znosi skrajne mrozy i mroźne wysuszające wiatry – w surowe zimy jej wierzchołki mogą podsychać. Aby zapewnić jej prawidłowego wzrostu, należy dbać o dostatek wody i składników odżywczych w podłożu. Ta odmiana często wymaga nawożenia, bo w ubogiej glebie (o niewłaściwym pH) może rosnąć słabiej. Można więc powiedzieć, że Szmaragd jest bardziej “szlachetna”, lecz wymagająca, a Brabant – bardziej “pospolita”, za to chętnie wybierane przez mniej doświadczonych ogrodników ze względu na niższe wymagania. Obie odmiany są całkiem mrozoodporne (strefa 5), jednak młode rośliny warto zabezpieczyć na zimę, zwłaszcza Szmaragdy.
- Zastosowanie: Jeśli zależy nam na szybkim efekcie i gęstym żywopłocie w krótkim czasie, lepsza będzie tuja Brabant. Posadzona nawet dość ciasno (sadzić tuje co ok. 50 cm) potrafi szybko utworzyć ścianę zieleni bez prześwitów. Dzięki temu, że Brabant ma szerszą koronę, łatwiej “zasklepić” nią przestrzeń – to idealny materiał na zwarty żywopłot oddzielający np. od ulicy (ta odmiana dobrze znosi nawet zasolenie od posypywanej zimą drogi i kontakt ze spalinami). Tuja Szmaragd nadaje się świetnie do reprezentacyjnych nasadzeń – np. eleganckiego szpaleru wzdłuż podjazdu czy alei, gdzie rozstaw krzewów może być nieco luźniejszy (60–80 cm). Przy sadzenie Szmaragdów zaleca się pozostawić im nieco więcej miejsca, by każda roślina miała dostęp do światła na całej wysokości. Wówczas dolne gałęzie nie będą cieniowane przez sąsiadów i krzew zachowa gęstość od samej ziemi. Z tego powodu gęsty żywopłot z odmiany Szmaragd wymaga cierpliwości – początkowo między czubkami mogą być przerwy, bo rośliny mają węższy stożkowy pokrój. Jednak ta cecha sprawia, że w górnej części korony nie zacieniają siebie nawzajem tak bardzo, a dół pozostaje dobrze ulistniony. Szmaragdy często sadzi się też pojedynczo lub w małych grupach – ze względu na efektowny wygląd są ozdobą samicą samą w sobie w każdym ogrodzie. Brabanty zaś częściej spotkamy w długich szpalerach, w parkach czy jako tło dla rabat.
Podsumowanie różnic: Obie odmiany są wartościowe, a wybór zależy od potrzeb. Tuja Brabant to idealna opcja na szybki i wysoki żywopłot w mniej wymagających warunkach – ma szybki wzrost, znosi formowanie, ma duże roczne przyrosty, ale wymaga cięcia by utrzymać pożądany kształt i może nie być tak intensywnie zielona zimą. Tuja Szmaragd to bardziej dekoracyjna odmiana żywotnika – rośnie wolniej, ale zachowuje perfekcyjny stożkowy pokrój bez częstego cięcia, jest gęsta i pięknie zielona przez cały rok. Wymaga jednak żyźniejszej gleby i uwagi przy suszy czy mrozach. Nic dziwnego, że obie są chętnie wybierane – należą do najpopularniejszych odmian iglaków w polskich ogrodach.
Tui szmaragd – charakterystyka
Tuja szmaragd jest rośliną iglastą, która należy do rodziny cyprysowatych. Ma stożkowy pokrój i może dorastać do 8 metrów wysokości. Jej igły są zielone i mają charakterystyczny, szmaragdowy kolor. Tuja szmaragd jest popularna ze względu na swoją dekoracyjność i niewielkie wymagania uprawne. Może być sadzona w różnych warunkach, w tym w miejscach z niską wilgotnością.
Warunki uprawy i sadzenie tui Szmaragd
Uprawa tui Szmaragd nie jest trudna, o ile zapewnimy jej podstawowe sprzyjających warunkach. Sadzenie najlepiej zaplanować na termin, który pozwoli roślinie dobrze się ukorzenić przed ekstremami pogodowymi. Odstępy między sadzonkami należy dostosować w zależności od tego, jaki efekt chcemy osiągnąć, na przykład czy planujemy uzyskać gęsty żywopłot czy też żywopłot z prześwitami. Kiedy sadzić tuje? Optymalny czas to wczesna wiosna (kwiecień) lub wczesna jesień (wrzesień). W tych okresach panują umiarkowane temperatury i większa wilgotność, co sprzyja startowi wzrostu korzeni przed okresie zimowym albo letnimi upałami. Można sadzić tuje także latem, zwłaszcza te z pojemników, jednak wymaga to troskliwej opieki (cieniowania i częstego nawadniania). Należy pamiętać, że sadzonki w pojemnikach (C) można teoretycznie sadzić przez cały sezon wegetacyjny, natomiast rośliny kopane z gruntu (z bryłą owiniętą jutą lub balotem) zaleca się sadzić w stanie spoczynku – w okresie wiosennym przed rozwojem młodych pędów lub jesienią po ich zdrewnieniu. Tuje z gołym korzeniem (bez bryły ziemi) pojawiają się rzadko (częściej w przypadku małych sadzonki żywotnika olbrzymiego), ale jeśli już – sadzimy je bardzo wczesną wiosną i koniecznie zabezpieczamy korzenie przed przesychaniem w trakcie sadzenia.
Stanowisko i gleba: Przed posadzeniem tui warto wybrać dobre miejsce i przygotować podłoże odpowiednie dla sadzonki. Tuja Szmaragd lubi stanowiska słoneczne lub lekko półcieniste, osłonięte od silnych wiatrów. Zastanawiając się, jaka ziemia jest najlepsza dla tui, postawmy na glebę żyzną, próchniczą, umiarkowanie wilgotną lecz przepuszczalną. Rodzaj gleby nie musi być idealny – tuje poradzą sobie także na przeciętnej ziemi ogrodowej – jednak na glebach skrajnie piaszczystych (jałowych) lub ciężkich i podmokłych będą wymagały poprawy warunków. Przygotowanie gleby polega na przekopaniu miejsca sadzenia na głębokość szpadla (ok. 30–40 cm) i wymieszaniu rodzimej ziemi z kompostem lub torfem wysokim odkwaszonym. Dzięki temu podłoże zyska cenne składniki pokarmowe i lepszą strukturę. Na glebach gliniastych warto dodać też piasku dla rozluźnienia. Składników odżywczych można dostarczyć, mieszając z ziemią dawkę granulowanego obornika lub nawozu do iglaków o spowolnionym działaniu. Uwaga jednak na zbyt duże ilości – nadmiar nawozu przy młodych roślinach bywa szkodliwy (solą one korzenie). Dobrze przygotowane podłoże zapewni prawidłowego wzrostu młodym tujom i ułatwi im start.
Jak prawidłowo sadzić tuje? Oto podstawowe kroki przy sadzeniu tui Szmaragd w gruncie:
- Wykop dołek – powinien być nieco większy niż objętość bryły korzeniowej sadzonki. Zwykle wystarcza dół o głębokości ~40–50 cm i szerokości ok. 50 cm, ale dla większych egzemplarzy duże rośliny kopane z gruntu kopie się odpowiednio głębiej i szerzej (np. 80×80 cm), aby swobodnie zmieścić całą bryłę ziemi.
- Ustaw roślinę – Ostrożnie wyjmij tuję z doniczki lub zdejmij jutę z bryły (jeśli jest z tworzywa, to koniecznie ją usuń; naturalną jutę można zostawić częściowo). Umieść tuję w dołku na takiej głębokości sadzenia, na jakiej rosła wcześniej. To bardzo ważne: nie sadź tui ani za głęboko, ani za płytko. Wierzch bryły korzeniowej powinien znajdować się na równi z powierzchnią gruntu lub dosłownie 1–2 cm poniżej. Zachowanie właściwej głębokości sadzenia uchroni przed gniciem pnia (przy zbyt głębokim posadzeniu) lub przesychaniem korzeni wystających nad glebę (przy zbyt płytkim).
- Zasyp i ubij – Zasyp korzenie przygotowaną ziemią, wsypując ją równomiernie wokół bryły. Co jakiś czas delikatnie udeptuj lub uklep dłonią glebę, aby wypełnić wszystkie przestrzenie powietrzne. Uważaj, by nie uszkodzić przy tym korzeni. Dobrze jest uformować lekkie zagłębienie (misę) wokół pnia, co ułatwi zatrzymywanie wody przy roślinie.
- Obficie podlej – Tuż po posadzeniu wlej powoli dużą ilość wody do wykopanej misy wokół krzewu. Regularne podlewanie jest kluczowe na tym etapie posadzenia – pierwsze nawodnienie ma osadzić glebę wokół korzeni i zapewnić roślinie dostęp do wilgoci. Ziemia może nieco osiąść – w razie potrzeby uzupełnij ją potem do poziomu gruntu.
- Ściółkowanie – Aby ograniczyć odparowanie wody i chronić podłoże, rozsyp kilkucentymetrową warstwę ściółki wokół posadzonej tui. Może to być kora sosnowa, trociny lub kompost. Ściółka utrzyma wilgoć w glebie, zabezpieczy korzenie przed wahaniami temperatury i ograniczy wyrastanie chwastów konkurujących o składniki pokarmowe.
Na koniec, jeśli sadzimy cały żywopłot, pamiętajmy o zachowaniu odstępów między roślinami. Sadzić tuje Szmaragd zaleca się co ~50–60 cm, gdy chcemy uzyskać szybki efekt zagęszczenia. Jeżeli jednak dysponujemy większą przestrzenią i zależy nam na zdrowszych roślinach, można rozstawić je co 70–80 cm – będą miały więcej miejsca na system korzeniowy i lepszy dostęp do światła, co zmniejszy ryzyko, że w okresie suszy czy ciasnoty zaczną nadmiernie brązowieć. W przypadku tui Brabant odstępy mogą być minimalnie mniejsze (50 cm to wystarczające, bo Brabant szybciej wypełni luki swoją szerszą koroną). Należy pamiętać również o odległości od ogrodzenia lub granicy działki – zgodnie z przepisami zwykle należy sadzić żywopłot minimum 50 cm od granicy. Dobrze rozplanowany żywopłot z czasem utworzy ścianę zieleni bez przerw.
Tuje Szmaragd najłatwiej kupić w szkółkach lub sklepach ogrodniczych. Dostępne są sadzonki różnych wielkości – od małych (20–40 cm) po okazałe egzemplarze kilkumetrowe z bryłą. Mniejsze sadzonki są tańsze i łatwiej się przyjmują, większe dają natychmiastowy efekt, ale wymagają więcej troski (np. solidnego podlewania i często podpór). Warto wybierać rośliny zdrowe, o intensywnym kolorze igieł i wilgotnej bryle korzeniowej. Unikajmy sadzonek przesuszonych czy z objawami chorób (żółte plamy, brązowienie igieł). Dobrze ukorzenione, świeże sadzonki z renomowanego gospodarstwo ogrodnicze lub centrum ogrodniczego to większa szansa na sukces w uprawie.
Przygotowanie gleby
Przygotowanie gleby jest bardzo ważne przed sadzeniem tui szmaragd. Gleba powinna być żyzna i wilgotna, z odczynem kwaśnym lub lekko kwaśnym. Można dodać do gleby składniki pokarmowe, takie jak nawozy mineralne lub naturalne, aby zapewnić roślinie optymalne warunki do wzrostu. Warto również zwrócić uwagę na głębokość sadzenia, aby roślina miała wystarczającą ilość miejsca do rozwoju.
Pielęgnacja tui – podlewanie, nawożenie i przycinanie
Tuje odwdzięczają się ładnym wyglądem, jeśli zapewnimy im odpowiednią pielęgnację. Najważniejsze zabiegi to regularne podlewanie, okresowe nawożenie oraz cięcie (formujące przycinanie żywopłotu lub korekcyjne przy soliterach). Choć tuja Szmaragd jest odmianą żywotnika zachodniego o dość płytkim systemie korzeniowym, przy właściwej opiece potrafi być rośliną niewymagającą i prostą w uprawie. Tuje Szmaragd wymagają regularnego podlewania, zwłaszcza w pierwszym roku po posadzeniu, aby dobrze sobie radzić oraz unikać skutków suszy.
Podlewanie: Młode tuje po posadzeniu wymagają częstego nawadniania, aby dobrze się ukorzenić. Przez pierwszy sezon starajmy się, by ziemia wokół nich była stale lekko wilgotna (choć nie podmokła). Regularne podlewanie jest szczególnie ważne latem oraz w okresie suszy, gdy długie tygodnie bez deszczu mogą spowodować zasychanie łusek. Dorosłe tuje Szmaragd mają większą tolerancję na chwilowe przesuszenie, ale generalnie lubią umiarkowaną wilgoć. Najlepiej podlewać je rzadziej, a obficie – tak, by woda wsiąkła głęboko w glebie i dotarła do strefy korzeni. Płytkie korzenie tui szybko odczuwają brak wody w górnej warstwie podłoża, dlatego w upały wskazane jest podlewanie nawet 2 razy w tygodniu. Warto też nawadniać tuje późną jesienią przed mrozami (tzw. “podlewanie przedzimowe”), dzięki czemu krzewy wejdą w zimę dobrze nawodnione. Należy pamiętać, że zimą iglaste rośliny również tracą wodę (wyparowują ją przez igły w ciepłe, słoneczne dni), a zamarznięta ziemia uniemożliwia pobranie wody – powoduje to tzw. suszę fizjologiczną. Dlatego w cieplejsze dni zimą (gdy temperatura przekracza 0°C) można podlać tuje, by zminimalizować ryzyko uschnięcia końcówek pędów. Typowym objawem suszy fizjologicznej jest masowe brązowienie igieł na przedwiośniu. Zapobiegniemy temu, dostarczając krzewom wodę w okresie zimowym przy odwilży oraz ściółkując glebę (co ogranicza zamarzanie i utratę wody z podłoża).
Nawożenie: Aby tuje rosły zdrowo i miały soczysty zielony kolor, potrzebują odpowiednich składników odżywczych. Już podczas sadzenia warto wymieszać podłoże z nawozem organicznym. W kolejnych latach dokarmiamy tuje wiosną i ewentualnie latem. Najlepiej użyć specjalistycznych nawozów do iglaków, które zawierają azot, fosfor, potas oraz mikroelementy. Wczesną wiosną można podać dawkę azotu (np. w postaci nawozu długo działającego), co pobudzi szybki wzrost nowych przyrostów. Latem warto zastosować nawozy o mniejszej zawartości azotu, a większej potasu – potas wzmacnia odporność na mróz i ogranicza brązowienie igieł. Od sierpnia zaprzestajemy nawożenia azotowego, by pędy zdążyły zdrewnieć przed zimą. Należy pamiętać, by stosować się do dawek zalecanych przez producenta – nadmierne nawożenie może zaszkodzić (np. “spalić” korzenie lub wywołać chlorozę). Jeśli gleba była żyzna, tuje Szmaragd nie muszą być mocno nawożone – wystarczy 1–2 razy do roku. Z kolei na glebach słabych regularne dokarmianie (np. kompostem co jesień i nawozem mineralnym wiosną) zapewni prawidłowego wzrostu i ładne wybarwienie łusek.
Przycinanie: Jednym z powodów, dla których tuja Szmaragd jest tak lubiana, jest fakt, że utrzymuje ładny kształt bez intensywnego strzyżenia. W odróżnieniu od Brabant, Szmaragd nie wymaga częstego cięcia – jej stożkowy pokrój naturalnie pozostaje zwarty. Niemniej przycinanie od czasu do czasu jest wskazane, zwłaszcza jeśli tworzymy żywopłot lub chcemy ograniczyć wysokość krzewów. Pierwsze cięcie formujące żywopłotu z tui wykonujemy zwykle w następnym roku po posadzeniu (po ruszeniu wegetacji, około maja-czerwca). W kolejnych latach tniemy 1–2 razy do roku: raz pod koniec czerwca (po głównym przyroście wiosennym) i ewentualnie delikatnie w sierpniu. Unikamy cięcia późną jesienią, żeby nowe przyrosty nie zmarzły. Cięcie polega na skróceniu wierzchołków i wyrównaniu boków żywopłotu. Tuje znoszą cięcie dobrze, ale trzeba pamiętać, by nie przycinać ich “do gołego pnia”. Innymi słowy, zawsze zostawiamy trochę zielonych gałązek na każdej przycinanej gałęzi, ponieważ żywotniki słabo się regenerują z grubego, pozbawionego igieł drewna. Na szczęście u gęstych Szmaragdów rzadko występuje problem ogołocenia – przy rozsądnym cięciu nowe przyrosty zakryją miejsce cięcia i gęsty żywopłot pozostanie zielony. Formując żywopłot, dobrze jest zachować kształt trapezu: górnej części przycinamy nieco węziej niż podstawę. Dzięki temu do dolnych gałęzi dociera więcej słońca i nie ogałacają się (dolna część pozostaje szersza, co zapewnia lepsze doświetlenie). Tak uformowany żywopłot jest też odporniejszy na zaleganie śniegu zimą. Odpowiednie przycinanie może pomóc w zagęszczeniu roślin oraz formowaniu ich w atrakcyjne kształty.
Soliterowe tuje Szmaragd można ciąć minimalnie – zwykle usuwa się jedynie uszkodzone lub wystające gałązki, ewentualnie przycina czubek, gdy drzewko osiągnie pożądaną wysokość. Generalnie, zabiegów pielęgnacyjnych w postaci cięcia tuja Szmaragd potrzebuje niewiele w porównaniu z wieloma innymi iglakami. Mimo to należy pamiętać, że nawet odmianę “bezobsługową” warto raz do roku przejrzeć i lekko przyciąć dla utrzymania zdrowia i kształtu.
Ochrona zimowa: Dorosłe tuje Szmaragd są w pełni mrozoodporne, ale młode rośliny (zwłaszcza świeżo posadzone jesienią) lepiej zabezpieczyć przed silnym mrozem i wysuszającym wiatrem. Podstawą jest solidne nawodnienie przed zimą (o czym wspomniano wyżej). Dodatkowo, można osłonić krzewy agrowłókniną zimową lub ustawić parawan chroniący przed wiatrem od strony północnej i zachodniej. Należy mieć świadomość, że młode rośliny są bardziej wrażliwe na ekstremalne warunki pogodowe i wymagają dodatkowej ochrony. W śnieżne zimy strząsamy nadmiar śniegu z gałęzi, by się nie połamały. Bardzo wysokie i wąskie egzemplarze można profilaktycznie związać sznurkiem (luźno owinąć koronę), aby rozłożyste gałęzie nie rozeszły się pod ciężarem śniegu. Odmiana Brabant częściej wymaga takiego wiązania, bo ma luźniejszy pokrój i ciężki śnieg łatwiej ją odkształci. Okresie zimowym warto pozostawić naturalną okrywę śnieżną u podstawy krzewów – śnieg przy ziemi działa jak izolacja korzeni przed mrozem.
Choroby i szkodniki: Prawidłowo posadzone i zadbane tuje Szmaragd rzadko chorują, ale czasem mogą pojawić się problemy. Najczęściej ogrodnicy zauważają brązowienie igieł. Jeśli dotyczy wnętrza korony jesienią – jest to normalne zjawisko (roślina zrzuca najstarsze gałązki wewnątrz, które robią się brązowe i opadają). Gorzej, gdy całe końcówki pędów brązowieją – przyczyn może być kilka: susza, przemrożenie, zasolenie gleby, choroba grzybowa lub atak szkodników. W okresie letnich upałów brązowe czubki to zwykle efekt przesuszenia – trzeba wtedy zwiększyć podlewanie. Po zimie brązowe plamy mogą świadczyć o wspomnianej suszy fizjologicznej lub o uszkodzeniach mrozowych – wtedy roślina zwykle sama wypuści nowe przyrosty, a uschnięte fragmenty można delikatnie wyciąć. Z kolei nieregularne rdzawe plamy na łuskach mogą oznaczać choroby grzybowe (np. fytoftorozę, zamieranie pędów). W razie podejrzenia choroby warto zastosować oprysk fungicydem i poprawić warunki (usunąć przyczynę – np. nadmiar wody w glebie sprzyjający fytoftorze).
Z szkodniki najgroźniejszy dla tuji jest przędziorek chmielowiec – malutki roztocz (pajęczak) wysysający soki z igieł. Objawem są drobne, żółte cętki na łuskach, które z czasem żółkną i brązowieją, a między gałązkami widać delikatną pajęczynkę. Atak przędziorków może prowadzić do zamierania całych gałązek. Aby im zapobiec, warto w upalne, suche dni spryskiwać tuje wodą (przędziorek nie lubi wilgoci) lub stosować preparaty akarycydowe, gdy zauważymy pierwsze objawy. Innymi szkodnikami bywają mszyce (powodują osłabienie i lepkie wydzieliny na gałęziach) czy ochojniki – te ostatnie tworzą charakterystyczne galasowate zgrubienia na łuskach. Zwalczamy je odpowiednimi środkami owadobójczymi w razie potrzeby.
Podsumowanie pielęgnacji: Tuja Szmaragd nie jest kłopotliwa, ale wymaga uwagi przy podlewaniu (szczególnie w okresie suszy), umiarkowanego dokarmiania oraz okazjonalnego cięcia. W zamian odwdzięcza się bujnym wzrostem i zdrowym wyglądem. Zabiegów pielęgnacyjnych nie ma dużo: głównie podlewanie, nawożenie 1–2 razy w roku i lekkie formowanie – to wystarczy dla prawidłowego wzrostu i utrzymania pięknej, zielonej ściany z tui.
Choroby i szkodniki tui
Tuja szmaragd może być atakowana przez choroby i szkodniki, takie jak brązowienie igieł, przędziorek chmielowiec i inne. Aby zapobiec tym problemom, należy regularnie podlewać roślinę i zapewnić jej odpowiednie warunki do wzrostu. Można również stosować środki ochrony roślin, takie jak insektycydy i fungicydy, aby zapobiec chorobom i szkodnikom.
Inne odmiany tui i ciekawostki
Tuja Szmaragd i Brabant to bez wątpienia jedne z najpopularniejszych odmian żywotnika, ale warto wspomnieć, że istnieje wiele innych ciekawych form. W uprawie ogrodowej wyhodowano dziesiątki odmian żywotnika zachodniego różniących się siłą wzrostu, barwą igieł i kształtem korony. Dla przykładu, odmiana ‘Danica’ to karłowa tuja o kulistym pokroju – tworzy niski (ok. 0,5 m) kulisty krzew, idealny na obwódki i rabaty, niewymagający cięcia. Odmiana ‘Columna’ rośnie w wąskim kolumnowym kształcie i osiąga ok. 8 m wysokości – polecana jest na bardzo wysokie szpalery. Ciekawą złocistą odmianą jest ‘Aurescens’ (znana też jako tuja złocista), która ma młode przyrosty żółto-zielone i ładnie rozjaśnia kompozycje. Istnieją też odmiany o niestandardowych barwach, np. ‘Smaragd Variegata’ o pstrych, kremowo-zielonych igłach. Miłośnicy formowanych ogrodów cenią żywotnika zachodniego ‘Holmstrup’ – rośnie wolno, tworząc gęski, stożkowy krzew idealny na niskie żywopłoty. Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata), bliski kuzyn tui Szmaragd, również ma swoje odmiany używane w ogrodach. Przykładowo, odmiana ‘Kórnik’ (wyhodowana w Polsce) to szybko rosnący żywotnik olbrzymi o szerokostożkowym pokroju, osiągający po 10 latach ok. 3–4 m wysokości. Z kolei ‘Atrovirens’ to tuja olbrzymia o ciemnozielonych igłach, często sadzona na wysoki żywopłot w większych ogrodach (dorasta nawet do 10 m przy sporej szerokości). Wybór jest ogromny – każdy może znaleźć tuję pasującą do jego potrzeb, od miniaturowych form na skalniaki po giganty parkowe. Warto jednak pamiętać, że każda odmiana ma swoje specyficzne wymagania i ich wadą może być konieczność dostosowania warunków uprawy.
Na koniec warto rozwiać jeszcze jedną wątpliwość: co robić z odpadami z cięcia tui? Często słyszy się, że gałązek tui nie wolno dodawać do kompostu ze względu na rzekomą trującą zawartość. To kolejny mit – rozdrobnione gałązki tui można kompostować, jednak trzeba mieć na uwadze, że zawarte w nich substancje (np. tujon) mogą spowalniać procesy rozkładu. Podobnie garbniki z liści dębu rozkładają się wolniej. Dlatego lepiej kompostować odpady tujowe oddzielnie albo w niewielkiej domieszce, by nie hamować dojrzewania kompostu. Tuje można sadzić przez cały okres wegetacji, co jest istotną informacją dla ogrodników. Składników pokarmowych można dostarczyć, mieszając z ziemią dawkę granulowanego obornika lub nawozu do iglaków o spowolnionym działaniu. Sama ich toksyczność nie jest tu problemem, a jedynie wpływ na mikroorganizmy glebowe rozkładające materię organiczną.
Wpływ tui na środowisko
Tuja szmaragd ma pozytywny wpływ na środowisko, ponieważ jest rośliną zimozieloną, która produkuje tlen i absorbuje dwutlenek węgla. Może być również używana do tworzenia żywopłotów, które chronią przed hałasem i zanieczyszczeniami. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że tuja szmaragd jest rośliną długowieczną, która może żyć nawet do 400 lat, co sprawia, że jest to inwestycja na długie lata.
Podsumowanie
Tuja Szmaragd to sprawdzona i efektowna roślina ogrodowa, a obiegowe opinie o jej wysokiej toksyczności są mocno przesadzone. Jak wykazaliśmy, tuje co prawda zawierają tujon, ale stwarzają zagrożenie tylko po spożyciu dużych ilości, co w normalnej uprawie się nie zdarza. Możemy więc śmiało sadzić tuje Szmaragd w naszych ogrodach – nie są one ani bardziej trujące, ani tym bardziej rakotwórcze (to kolejny mit) niż inne popularne krzewy ozdobne. W zamian za odrobinę troski odwdzięczą się nam bujnym wzrostem i piękną zielenią przez cały rok. Tuje Szmaragd są chętnie wybierane przez ogrodników, bo pozwalają łatwo uzyskać elegancki, zwarty żywopłot lub efektowny soliter. Pamiętajmy jednak o podstawowych zasadach uprawy: dobrym przygotowaniu podłoża, regularnym podlewaniu (szczególnie młodych roślin i w czasie suszy), umiarkowanym nawożeniu oraz okazjonalnym przycinaniu dla zachowania formy. Jeśli zadbamy o te zabiegów pielęgnacyjnych w odpowiednim czasie, tuje odwdzięczą się zdrowym wyglądem i szybkim przyrostem. Niezależnie, czy wybierzemy tuje Szmaragd, tuje Brabant, czy inne odmiany żywotnika – te rośliny iglaste mogą stać się zielonym skarbem naszego ogrodu na długie lata. Wystarczy zapewnić im sprzyjające warunki i odrobinę uwagi, a odmienią one nasze otoczenie, tworząc piękny, naturalny ekran i dodając uroku każdej przestrzeni ogrodowej.
